Rivendosja e marrëveshjes tregtare BE-Ukrainë: Çfarë ndodh pas skadimit të qasjes pa tarifa?

Që nga viti 2022, tregtia midis BE-së dhe Ukrainës është rregulluar nga një kuadër i përkohshëm i njohur si Masa Autonome Tregtare (ATM).

Të futura pas pushtimit në shkallë të plotë të Ukrainës nga ana e Rusisë, ATM-të eliminuan të gjitha tarifat dhe kuotat për eksportet bujqësore ukrainase në BE.

Kjo ofroi një qasje kritike shpëtimi në tregjet evropiane për prodhuesit ukrainas, veçanërisht për mallrat bujqësore si drithërat, misri, vezët dhe shpendët, duke mbështetur ekonominë e vendit në kohë lufte.

Megjithatë, skema ATM pritet të skadojë të enjten dhe nuk mund të rinovohet, pasi është zgjatur tashmë një herë.

Megjithë përpjekjet që nga fundi i vitit 2024, Komisioni Evropian nuk ka arritur të sigurojë një zëvendësim të përhershëm ose të përmirësuar, duke i lënë si eksportuesit ukrainas ashtu edhe politikëbërësit e BE-së në vështirësi.

Kjo vonesë ka frustruar disa shtete anëtare të BE-së, shumë prej të cilëve kishin pritur që Komisioni të siguronte një marrëveshje të qëndrueshme me Ukrainën përpara afatit të skadimit.

Koha politike nuk ndihmoi: Komisioni u përball me presion të konsiderueshëm për të shmangur ndezjen e tensioneve të brendshme, veçanërisht në Poloni, ku fermerët kanë protestuar kundër fluksit të importeve ukrainase.

Me zgjedhjet presidenciale të Polonisë që kanë mbaruar, Brukseli shpreson që negociatat për një kuadër tregtar afatgjatë më në fund të mund të ecin përpara.

Çfarë ndodh kur skadon skema pa tarifa? Pasoja më e menjëhershme është rikthimi i tarifave për mallrat bujqësore ukrainase.

Në terma praktikë, kjo i rivendos kushtet tregtare midis Ukrainës dhe BE-së në situatën para pushtimit të Rusisë në vitin 2022, me rikthimin e linjave tarifore dhe kuotave nga epoka para ATM-ve.

Sipas zyrtarëve ukrainas, kjo mund t’i kushtojë vendit mbi 3 miliardë euro në vit në humbje të të ardhurave nga eksporti.

Meqenëse viti ka mbaruar pothuajse gjysma, kufijtë e kuotave do të aplikohen në bazë të shtatë të dymbëdhjetëve për pjesën e mbetur të vitit 2025, duke reflektuar në mënyrë proporcionale dritaren kohore të reduktuar.

Ndikimi do të jetë i rëndësishëm. Në vitin 2024, gati 60% e totalit të eksporteve të Ukrainës shkuan në BE, nga pak mbi 39% në vitin 2021, para se të hynin në fuqi ATM-të.

Qasja e lirë në tregjet e BE-së ka qenë një shtyllë e qëndrueshmërisë ekonomike të Ukrainës gjatë kohës së luftës, duke ndihmuar në stabilizimin e flukseve të valutave dhe në mbështetjen e financimit publik. Kjo do të ketë pasoja edhe për përpjekjet e luftës së Ukrainës.

Humbja e qasjes preferenciale në treg nuk është thjesht një shqetësim ekonomik: mund të ketë pasoja të drejtpërdrejta për aftësinë e Ukrainës për të financuar përpjekjet e saj të luftës.

Vitalii Koval, ministri i politikës agrare dhe ushqimit i Ukrainës, theksoi gjatë një vizite të kohëve të fundit në Bruksel se bujqësia përfaqëson një pjesë shumë më të madhe të ekonomisë së Ukrainës sesa në BE.

Një në pesë ukrainas punon në sektorin bujqësor dhe performanca e tij ndikon drejtpërdrejt në të ardhurat kombëtare.

Deputetja ukrainase Yevheniia Kravchuk paralajmëroi se dështimi për të siguruar edhe një zgjidhje të pjesshme mund të rezultojë në një rënie prej 1% të GDP-së, duke i tendosur më tej financat e vendit gjatë kohës së luftës.

“Kompanitë ukrainase i kanë zhvendosur tregjet e tyre drejt BE-së. Nëse eksportet ulen, të ardhurat nga taksat bien, të njëjtat taksa që financojnë ushtrinë tonë”, tha ajo për Euronews.

Rivendosja e tarifave pritet gjithashtu të shtypë çmimet e prodhimit, të rrisë pasigurinë e tregut dhe të dekurajojë investimet private, duke penguar si përpjekjet e rimëkëmbjes ashtu edhe ato të rindërtimit në planin afatgjatë. Një hap i përkohshëm ndërsa negociohet një marrëveshje e re

Për të shmangur një ndërprerje të papritur të flukseve tregtare, Komisioni Evropian ka përgatitur masa kalimtare për t’u zbatuar pas skadimit të ATM-ve. Këto u miratuan në heshtje dy javë më parë nga ambasadorët e BE-së si një hap paraprak, megjithëse detajet e plota ende nuk janë publikuar.

Një zëdhënës i Komisionit Evropian i përshkroi masat kalimtare si një “urë” për të dhënë kohë për një shqyrtim më gjithëpërfshirës të Zonës së Thellë dhe Gjithëpërfshirëse të Tregtisë së Lirë (DCFTA) BE-Ukrainë, e cila është marrëveshja tregtare afatgjatë që mbështet marrëdhëniet para ATM-ve.

Çështja kryesore është se Komisioni ka deklaruar se tregtia e ardhshme do të bazohet në DCFTA, jo në një zgjatje të ATM-ve të emergjencës.

Kjo shënon një ndryshim të qartë, duke zhgënjyer shpresat e Ukrainës për të ruajtur të njëjtin nivel qasje në treg që ata gëzonin nën regjimin pa tarifa.

Negociatat drejt një DCFTA të rishikuar filluan zyrtarisht me një takim në Bruksel të hënën pasdite. Ndërsa detajet mbeten të pakta, një zëdhënës i Komisionit tha se pritet më shumë qartësi “në ditët në vijim”.

Më herët atë ditë, ambasadorët e BE-së u takuan për të riafirmuar rëndësinë e vendosjes së marrëdhënieve tregtare afatgjata dhe të parashikueshme me Ukrainën, duke siguruar gjithashtu mbrojtje për fermerët evropianë, një grup politikisht i ndjeshëm në disa shtete anëtare.

“Është një vendim jashtëzakonisht i rëndësishëm që duhet marrë”, tha deputeti Kravchuk.

“Kur dëgjoj se, që nga pushtimi në shkallë të plotë, BE-ja ka shpenzuar më shumë për gazin dhe naftën ruse sesa për ndihmën për Ukrainën – dhe tani po flasim për shkurtimin e qasjes ekonomike që do të thotë se ekonomia e Ukrainës në kohë lufte do të tkurret – atëherë është një pozicion i dyshimtë, në vend të një pozicioni partneriteti”, shtoi Kravchuk.