Dokumentari zviceran në Kosovë – rikthen gjurmët e harruara të sezonalëve

Një dokumentar i lindur në Zvicër po kthehet, pjesërisht, në qytetet nga ku u nisën ata që dikur quheshin “jugosllavë”. Ishin shqiptarë të Kosovës. Të rinj, shpesh të vetëm, linin fshatrat e tyre me një kontratë sezonale në xhep. Me mijëra, për gati shtatë dekada, ndërtuan rrugët zvicerane, punuan në kuzhinat e saj, korrën frutat e saj. Pastaj u kthyen. Thuajse pa lënë gjurmë.

Ky film dokumentar, i dedikuar atyre, ringjall një kujtesë të fshirë. Dhe për herë të parë, do të shfaqet në Kosovë — në Gjilan, Prishtinë dhe Rahovec.
Regjisorja, Katharine Dominicé, do të shoqërojë çdo shfaqje. Për të parë, bashkë me ta, atë që kanë përjetuar. Për t’ua kthyer atyre që kanë mbetur, historinë e atyre që u larguan.

Të padukshëm, të shfrytëzuar, të heshtur

Nga viti 1934 deri në 2002, Zvicra pranoi punëtorë sezonalë, të kufizuar në një pasiguri të ligjshme. Portugezë, italianë, spanjollë, turq… dhe kosovarë: të gjithë jetonin të izoluar, të survejuar, pa familje dhe pa mundësi integrimi. Sistemi ishte ligjor. Ishte gjithashtu i ashpër. Dhe për shumë kohë i heshtur.

Ndër ta, kosovarët përbënin një valë të heshtur, por masive. Në vitin 1965, dy vëllezër nga Gjilani hapën rrugën në Gjenevë. Në vitet 1980, nën trysninë e regjimit të Millosheviqit, eksodi u intensifikua. Të përjashtuar nga universitetet, të përjashtuar nga tregu i punës, shumë u detyruan të iknin. Zvicra u bë strehë. Punë. Sakrificë.

Të pathënat e një brezi të harruar

E ndërtuar me letra, arkiva dhe heshtje, kjo vepër filmike u jep zë atyre që nuk u dëgjuan kurrë. Një kapitull i tërë i kushtohet punëtorëve sezonalë nga Kosova. Njëri prej tyre rrëfen se nuk ka pasur kurrë guximin t’u flasë fëmijëve për kushtet e jetesës në Zvicër. Të tjerë, të filmuar në vitin 2021 në sheshin e Gjilanit, më në fund gjejnë fjalët. Me ndrojtje. Por pa shmangie.

Ata nuk flasin për të akuzuar. Flasin për të dëshmuar. Dhe për fëmijët, nipërit e mbesat që i dëgjojnë, kjo fjalë e vonuar ndriçon atë që nuk e kanë ditur kurrë: pse prindërit u larguan, çfarë kanë kaluar, dhe pse kaq shumë gjëra kanë mbetur të pathëna.

Midis nevojës dhe harresës – lidhja Kosovë-Zvicër

Ky film nuk mjaftohet me rrëfimin e trajektores individuale. Ai nxjerr në dritë një lidhje historike — mes Zvicrës dhe Kosovës — të ndërtuar mbi varësi ekonomike dhe distancë shoqërore. Një lidhje e vërtetë, por rrallë e artikuluar. Dokumentari e bën të dukshme. Pa patetizëm. Pa idealizim. Me atë kthjelltësi që Camus e quante “drita e zhveshur e realitetit”.

Një tronditje në Zvicër, një jehonë në Kosovë

Në Zvicër, shfaqjet kanë prekur publikun. Spektatorët rikujtuan një sistem migrator që u shfuqizua vetëm në vitin 2002 — një regjim që, në këmbim të nëntë muajve punë, kërkonte fshirjen e gjithçkaje tjetër: familjes, dashurisë, së ardhmes. Letra të hapura u rikthen vendin këtyre burrave. Jo si viktima. Por si figura të dinjitetit.

Një turne, një akt simbolik dhe kolektiv

Duke u rikthyer në Kosovë, filmi realizon një akt të fuqishëm: i kthen fjalën atyre që e kanë jetuar këtë histori, përballë atyre që sot e vazhdojnë.
Përkrah regjisores Katharine Dominicé, do të jenë të pranishëm edhe disa anëtarë të ekipit: familja Avdullahi — protagonistë të xhirimeve në Gjilan —, Antoine Jaccoud, autor i zërit në prapaskenë, i cili do të lexojë një tekst hyrës në çdo shfaqje, si dhe Albana Krasniqi, drejtoreshë e Universitetit të Kulturave në Gjenevë (UPA), partnere aktive e këtij turneu.

Ky kthim nuk është thjesht një akt rikthimi. Është një takim. Një kujtesë që përcillet. Një dialog ndërbreznor mes ish-sezonalëve, fëmijëve të tyre dhe të gjithë atyre që kjo histori i ka formësuar në heshtje.

Kujtesë lokale, pasqyrë botërore

Historia e punëtorëve sezonalë shkon përtej kufijve të Zvicrës. Ajo përshkon mbarë Evropën. Kudo, shoqëritë kanë ndërtuar mirëqenien e tyre mbi punën e të tjerëve — shpesh pa dokumente, pa njohje, pa rrëfim. Letra të hapura lidh kohët, lidh vendet dhe na rikthen te një e vërtetë e thjeshtë: askush nuk e lë shtëpinë pa një arsye.

Duke zbuluar këtë të kaluar, filmi nuk synon të riparojë. Synon të bëjë të dukshme. Të mos e shmangim më shikimin.
As nga hijet e së kaluarës.
As nga pasqyrimet e së tashmes.

– Titulli i dokumentarit: Letra të hapura
– Regjia: Katharine Dominicé

Shfaqjet:
• Gjilan – E enjte, 15 maj, ora 15:00 në Universitetin “Kadri Zeka”
• Prishtinë – E premte, 16 maj, ora 19:00 në Kinema Armata, në kuadër të Festivalit Polip
data-start="576" data-end="579" data-is-only-node="">• Rahovec – E shtunë, 17 maj, ora 19:30 në Qendrën Kulturore “Mensur Zyberaj”

Të pranishëm:
– Katharine Dominicé (regjisore)
– Vlora Abdyli, Merita Elezi, Saime dhe Kadri Avdullahi (protagonistë në Gjilan dhe Gjenevë)
– Antoine Jaccoud (autor i zërit në prapaskenë, lexim hyrës)
– Albana Krasniqi (drejtoreshë e Universitetit të Kulturave, UPA – Gjenevë)

Gjuhët e filmit: frëngjisht, shqip, portugalisht
Titra: shqip dhe anglisht

The post Dokumentari zviceran në Kosovë – rikthen gjurmët e harruara të sezonalëve appeared first on Albinfo.