Si u bë Erdogan një nga njerëzit më të fuqishëm në botë dhe një aleat i Trump

Ndërsa presidenti Donald Trump kërkon të riformësojë politikën e jashtme të Uashingtonit në Lindjen e Mesme, udhëheqësi i SHBA-së ka shikuar gjithnjë e më shumë drejt një aleati të hershëm i cili është shfaqur si një nga zërat më me ndikim në rajon – dhe më gjerë.

Vetëm gjatë javës së kaluar, presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan ka dëshmuar veten si një lojtar i rëndësishëm në disa fronte gjeopolitike.

Disa ditë pasi mbikëqyri fundin e një kryengritjeje katër dekadëshe të zhvilluar nga Partia separatiste e Punëtorëve të Kurdistanit (PKK), Erdogan u vlerësua nga Trump për bindjen e tij për të hequr sanksionet ndaj Sirisë dhe madje për t’u takuar me rebelin e vendit, i cili u shndërrua në udhëheqës të përkohshëm, Ahmad al-Sharaa, gjatë një vizite të profilit të lartë në Arabinë Saudite, udhëtimi i parë i huaj i presidencës së dytë të Trumpit.

Turqia, e njohur zyrtarisht si Türkiye, vazhdoi të priste bisedime bërthamore me rrezik të lartë midis Evropës dhe Iranit, së bashku me diskutime të pakapshme të kohës së luftës midis Rusisë dhe Ukrainës.

Angazhimet erdhën ndërsa Trump kërkoi të udhëhiqte përpjekjet diplomatike për të dyja çështjet dhe tani e gjen veten duke u rreshtuar me të vetmin udhëheqës që duket se është i aftë të ndihmojë në avancimin e vizionit të tij.

“Z. Trump e quan atë mik”, kujton Cagri Erhan, këshilltari kryesor i Erdoganit dhe anëtar i këshillit të sigurisë dhe politikës së jashtme të presidencës turke.

“Dhe ai dëshiron që ai të jetë një aktor kyç, si në nivel rajonal ashtu edhe global, për të bashkëpunuar me Shtetet e Bashkuara nën administratën Trump”, thotë Erhan për Newsweek.

“Dhe unë mendoj se të dy vendet mund të përfitojnë reciprokisht në këtë epokë të re”, shton Erhan.

“Receta e Erdoganit” për sukses

Erhan ia atribuon suksesin e Erdoganit katër faktorëve që ai argumenton se përbëjnë një përzierje të dallueshme atributesh që kanë kontribuar në pozicionin e tij si udhëheqësi më me ndikim i Turqisë që nga Mustafa Kemal Ataturku, i cili themeloi republikën moderne në vitin 1923 pas rënies së Perandorisë Osmane dhe Luftës Turke për Pavarësi.

“I pari, ai është me përvojë, për më shumë se 23 vjet tani, ai ka udhëhequr një nga vendet kryesore të NATO-s dhe një nga ekonomitë kryesore midis 20 kombeve të botës”, ka thënë Erhan në margjinat e panelit “Përtej Aleancës: Ripërcaktimi i Marrëdhënieve SHBA-Turqi në një Botë në Ndryshim” të organizuar në Nju Jork nga Drejtoria e Komunikimit e presidencës turke.

Duke dalë nga një “fillim i përulur” në Stamboll, Erdogan e nisi karrierën e tij politike duke u ngjitur në radhët e disa partive islamike që u përplasën me kushtetutën laike të vendit të tij përpara se të themelonte Partinë për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP) që përfundimisht e çoi atë në pozitën për kryeministër në vitin 2003.

Ai e ka udhëhequr vendin që atëherë, duke siguruar presidencën në vitin 2014, pas së cilës ai fuqizoi pozicionin dikur ceremonial dhe shpërbëri plotësisht rolin e kryeministrit.

Duke u marrë me shumë presidentë amerikanë dhe udhëheqës të ndryshëm nga kombe të tjera, Erdogan “është i vetëdijshëm për çdo dinamikë në nivel rajonal dhe global”, mendon Erhan. “Ai ka qenë pjesë e tendencave dhe proceseve me të cilat jemi përballur për një çerek shekulli tani”.

Erhan gjithashtu argumentoi se Erdogan ishte jashtëzakonisht “i besueshëm” dhe “gjithmonë i ka mbajtur premtimet dhe zotimet e tij ndaj aleatëve dhe vendeve mike”.

Edhe midis “disa prej vendeve armiqësore”, tha Erhan, “besueshmëria e tij respektohet shumë mirë”.

Ndikimi i presidentit turk i ka dhënë atij “një zë në nivelet rajonale”, sipas Erhan, duke e vendosur atë në një pozicion të shkëlqyer për të çuar përpara qëllimet e tij në disa nga konfliktet më të vështira në botë.

“Kur bëhet fjalë për krizën Rusi-Ukrainë, ai nuk dëshiron që dy fqinjë të Turqisë të luftojnë me njëri-tjetrin dhe [dëshiron që ata] të ulen në një tryezë paqeje”.

Pavarësisht ofertave nga shumë kombe të tjera, Turqia deri më tani ka provuar të jetë i vetmi vend që ka bashkuar me sukses dy palët në konfliktin më vdekjeprurës të Evropës që nga Lufta e Dytë Botërore.

Përpara bisedimeve të fundit të mbajtura të premten në Stamboll, Erdogan kishte arritur të mbikëqyrte negociatat midis përfaqësuesve rusë dhe ukrainas në pranverën e vitit 2022, dhe atë verë ndërmjetësoi një marrëveshje për të lejuar eksportin e grurit përmes Detit të Zi.

Në atë kohë, Erdogan kishte bërë tashmë lëvizje sizmike në disa rajone të tjera.

Këto përfshijnë forcimin e qeverisë së njohur ndërkombëtarisht të Libisë në Tripoli kundër rivalit të saj me bazë në Bengazi, mbështetjen e operacioneve të Azerbajxhanit për të rimarrë territorin e diskutueshëm të Nagorno-Karabakut nga separatistët e lidhur me Armeninë dhe ruajtjen e ndihmës për grupet rebele siriane të cilat më vonë do të rrëzonin presidentin e hershëm Bashar al-Assad, një aleat i Iranit dhe Rusisë, në dhjetor.

“Kur bëhet fjalë për bashkëpunimin rajonal në Kaukaz, ai dëshiron që të tre këto vende të Kaukazit të kontribuojnë në krijimin e një rajoni Kaukazi më të qëndrueshëm dhe të begatë”, vë në pah Erhan. “Kur bëhet fjalë për Lindjen e Mesme, ai ka fjalën e tij. Ai dëshiron që rajoni të pastrohet nga organizatat terroriste, etj”.

Së fundmi, Erhan tha se, “ai ka një perspektivë të ardhshme, një vlerësim të ardhshëm për nivelin global”, një vlerësim në të cilin vendet e përhershme të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara zgjerohen përtej pesë vendeve aktuale, dhe reformat ndiqen për të arritur një rend ndërkombëtar “më të drejtë” që gjithashtu ngushton hendekun midis të pasurve dhe të varfërve në mbarë botën.

“Kjo është arsyeja pse këto katër karakteristika e bëjnë Erdoganin një udhëheqës unik, jo në shkallë rajonale, por në shkallë botërore”, thotë Erhan. “Dhe mendoj se zoti Trump e di këtë”.

‘Mua më pëlqen ai, dhe atij i pëlqej unë’

Lëvdatat e Trump për Erdoganin gjatë turneut të tij në Lindjen e Mesme ishin vetëm shembulli i fundit i udhëheqësit amerikan që shprehu admirim për homologun e tij turk.

Menjëherë pasi Assad ra nga pushteti në një sulm të rrufeshëm nga kryengritësit sirianë, Trump shpejt i dha më shumë merita Erdoganit sesa udhëheqësi turk pretendoi për veten e tij, duke e quajtur atë “shumë të zgjuar dhe shumë të fortë”.

“Mendoj se Turqia do të mbajë çelësin e Sirisë, në fakt”, u tha Trump gazetarëve gjatë një konference për shtyp më 16 dhjetor pak më shumë se një muaj para inaugurimit të tij. “Nuk mendoj se e keni dëgjuar këtë nga dikush tjetër, por unë kam qenë mjaft i mirë në parashikime”.

Miratimi i Trump ishte edhe më i dukshëm gjatë një konference për shtyp më 7 prill së bashku me kreun e një aleati tjetër të lartë të SHBA-së në Lindjen e Mesme, kryeministrit izraelit Benjamin Netanyahu, i cili është përplasur gjithnjë e më shumë me Erdoganin për shkak të luftës në Gaza dhe luftës civile në Siri.

Ndërsa kryeministri izraelit paralajmëroi për rritjen e ndikimit turk në Siri nën qeverinë e re të Sharaa-s mes operacioneve ushtarake izraelite të vazhdueshme në vendin fqinj, Trump kishte vetëm “fjalë të ngrohta” për Erdoganin.

“Kam një marrëdhënie të shkëlqyer me një burrë të quajtur Erdogan. A keni dëgjuar për të? Dhe rastësisht më pëlqen ai, dhe atij i pëlqej unë”, tha Trump, përpara se të vazhdonte të ofrohej për të ndërmjetësuar “përplasjen midis Netanyahut dhe Erdoganit”.

“Çdo problem që keni me Turqinë, mendoj se mund ta zgjidh, dua të them për sa kohë që jeni të arsyeshëm”, i tha Trump, Netanyahut. “Ju duhet të jeni të arsyeshëm. Ne duhet të jemi të arsyeshëm”.

Deri më tani, mosmarrëveshja izraelito-turke duket se ka mbetur e tensionuar, pavarësisht bisedimeve të fundit të zhvilluara nga të dyja palët në Azerbajxhan.

Ndërkohë, shenjat e një përçarjeje midis Trump dhe Netanyahut janë bërë më të dukshme në javët e fundit.

Trump ka ndjekur bisedime të drejtpërdrejta me lëvizjen palestineze Hamas për të siguruar lirimin e një pengu amerikano-izraelit, ka arritur një marrëveshje armëpushimi me lëvizjen jemenase Ansar Allah, të njohur edhe si Huthitë, që nuk përfshinte sulmet e grupit kundër Izraelit, dhe ka vazhduar me bisedimet bërthamore me Iranin.

Në një tjetër goditje të mundshme ndaj raportit dikur të ngushtë të Trump dhe Netanyahut, Axios raportoi të hënën se zëvendëspresidenti JD Vance kishte anuluar një udhëtim të ardhshëm në Izrael mes shqetësimeve se vizita do të sinjalizonte mbështetje për vendimin e Izraelit për të rinovuar operacionet në Gaza pavarësisht përpjekjeve të SHBA-së për të promovuar një armëpushim, duke cituar një zyrtar të paidentifikuar amerikan, shkruan Newsweek, përcjell Telegrafi.

Sinan Ulgen, ish-diplomat turk i cili tani është bashkëpunëtor i lartë në Carnegie Endowment for International Peace, foli për arsyen pse besonte se Turqia po fitonte terren në kalkulimet e administratës Trump.

“Në Lindjen e Mesme, krahasuar me Izraelin, Turqia në realitet ka më shumë për të shtuar në qëllimet e politikës së jashtme të SHBA-së, të shërbyera nga aftësia dhe qëllimi i saj për të kontribuar në ndërtimin e shtetit, stabilizimin rajonal dhe zhvillimin ekonomik”, tha Ulgen për Newsweek.

“Kjo është veçanërisht e qartë në Siri”, shtoi ai, “ku që nga rënia e qeverisë së Assadit, përfshirja e Ankarasë ka qenë kritike për të drejtuar administratën e re në Damask në drejtim të një stili më gjithëpërfshirës qeverisjeje që do të ishte i dobishëm në sigurimin e normalizimit afatgjatë të vendit”.

Megjithatë, marrëdhënia midis Erdogan dhe Trump nuk ka qenë pa periudha tensioni.

Administrata e parë Trump ushtroi presion të fortë mbi Ankaranë për të liruar pastorin e burgosur Andrew Brunson pas ndalimit të tij në vitin 2016 të lidhur me një përpjekje të dështuar për grusht shteti atë vit në Turqi.

Ai u lirua përfundimisht në vitin 2018 në një veprim të cilësuar sot nga Trump si një shenjë e angazhimit pozitiv me Erdoganin, me të cilin udhëheqësi i SHBA-së tani thotë se “nuk ka pasur kurrë problem”.

Një tjetër episod ndodhi në vitin 2020, kur SHBA-të vendosën sanksione kundër Turqisë në përputhje me Aktin e Kundërshtimit të Kundërshtarëve të Amerikës Përmes Sanksioneve (CAATSA) për shkak të blerjes së sistemit rus të raketave tokë-ajër S-400.

Blerja ishte e lidhur me mosmarrëveshjet e mëparshme në lidhje me përpjekjet e Turqisë për të blerë sistemin amerikan Patriot, por vetëm sa i intensifikoi fërkimet, duke çuar në përjashtimin e Ankarasë nga programi i aeroplanëve luftarakë F-35.

Por kjo çështje duket se është në rrugën e zgjidhjes nën administratën e dytë Trump.

Duke folur me gazetarët të shtunën, Erdogan tha se ka pasur një “zbutje në CAATSA”.

“Me mikun tim Trump që mori detyrën, kemi arritur një komunikim më të hapur, më konstruktiv dhe më të sinqertë mbi këto çështje”, tha ai.

Ulgen u pajtua se zgjedhja e Trump ishte ndoshta një fitore për lidhjet SHBA-Turqi, të cilat kishin vazhduar të përkeqësoheshin nën ish-presidentin e SHBA-së, Joe Biden, i cili e quajti udhëheqësin turk një “autokrat” dhe shkoi aq larg sa kërkoi hapur mbështetjen e SHBA-së për opozitën e Erdoganit në fushatën e vitit 2020.

“Ndryshimi në administratë ka hapur rrugën për një bashkëpunim më të ngushtë Turqi-SHBA në diplomacinë rajonale”, tha Ulgen. “Me Administratën Trump, rezultati demokratik i Turqisë pushoi së qeni një faktor kufizues për një bashkëpunim më të thellë dypalësh. Uashingtoni vlerësoi saktë se mbështetja e Ankarasë do të ishte kritike për të adresuar disa nga sfidat e vështira rajonale, duke përfshirë Ukrainën dhe Sirinë”.

Për “Një Turqi përsëri të Madhe”

Për më shumë se gjashtë shekuj, ndikimi turk mbizotëroi në pjesën më të madhe të Lindjes së Mesme nën sundimin e Perandorisë Osmane.

Shteti multietnik, me seli në ish-kryeqytetin bizantin të Kostandinopojës – më vonë i riemëruar Stamboll nga Ataturku – i dha fund gjurmëve të fundit të romakëve për t’u shfaqur si një fuqi globale deri në një rënie të gjatë që pa kontrollin dhe ndikimin e tij të zbehej mbi zotërimet në Ballkan dhe Afrikën e Veriut, duke humbur më në fund kontrollin e tij mbi botën arabe.

Por sot, dhe për pjesën më të madhe të shekullit të 21-të, shteti i tij pasardhës është përsëri në ngritje, me një numër mbështetësish dhe kritikësh të Erdoganit që i referohen politikave të tij si një formë e “neo-osmanizmit”.

Megjithëse Erdogani dhe rrethi i tij i ngushtë e kanë hedhur poshtë këtë term, udhëheqësi turk i është referuar shpesh popullit turk si “pasardhës të osmanëve” kur flet me mbështetësit e AKP-së.

James Jeffrey, ish-ambasador i SHBA-së në Turqi dhe më parë i dërguari i posaçëm presidencial i Trump për koalicionin e udhëhequr nga SHBA-ja kundër grupit militant të Shtetit Islamik (ISIS), identifikoi tri arsye pse ai ndihej përgjegjës për “rritjen dramatike të ndikimit të saj gjeostrategjik nga Turqia gjatë 25 viteve të fundit, afërsisht sa periudha e sundimit të Erdoganit”.

“Duke filluar në vitin 2000, periudha ‘unipolare’ e dominimit amerikan (mbështetur nga BE-ja) u zbeh, me Evropën dhe Amerikën (kryesisht Evropën) që ranë në aspektin e PBB-së globale [produktit të brendshëm bruto], shtetet anti-sistem që u rritën: Rusia, Kina, Irani (deri në 18 muajt e fundit)”, tha Jeffrey për Newsweek. “E gjithë kjo krijoi mundësi, dhe rriti rëndësinë një shteti të mesëm agresivisht aktiv në një vendndodhje gjeografikisht kritike, domethënë Turqinë”.

Ndërkohë, Jeffrey shtoi se “Turqia në të njëjtën periudhë u rrit si në krahasim me shumicën e vendeve të tjera ashtu edhe në terma realë: stabilitet (një parti në pushtet); forcë ekonomike (eksporte të jashtëzakonshme, shërbime dhe rritje industriale, hyrje në G-20); ushtri – si nga forca e forcave të armatosura ashtu edhe gatishmëria për t’i përdorur drejtpërdrejt ose tërthorazi në konflikte (dronët Bayraktar, Ukraina që mbyll Ngushticat për Rusinë, Siria, Iraku, Somalia, Kaukazi)”.

Ai shpjegoi se “Erdogani punoni për një vend në çdo tavolinë ndërsa përpiqej të zgjidhte konfliktet afatgjata” në këto rajone, ndërsa në të njëjtën kohë demonstroi “menaxhim të shkathët të pikave të dobëta të mundshme” në vend, duke përfshirë kritikat për konsolidimin e pushtetit të tij, problemet ekonomike dhe kryengritjen e PKK-së.

Kjo vjen “pavarësisht disa anëve negative të dukshme”, të cilat Jeffrey i vuri në dukje, duke përfshirë pyetjet e vazhdueshme të angazhimit të Erdoganit ndaj demokracisë midis anëtarëve të Kongresit dhe zërave të tjerë me ndikim në Uashington, si dhe kundërshtimin nga disa komunitete me ndikim në SHBA, duke përfshirë grupet e interesit armene, greke dhe izraelite.

Mbrojtja e aleancave të saj perëndimore nga Ankaraja duke ruajtur lidhjet me Moskën gjithashtu mund të jetë potencialisht e ndërlikuar, theksoi Jeffrey.

Megjithatë, Jeffrey pa një “të përbashkët interesi” midis dy burrave, të cilët ai tha se ndajnë një “qasje transaksionale jo moraliste ndaj çështjeve, qëndrime të ngjashme mbi Iranin dhe Rusinë, të gjitha në kontrast me partnerët evropianë të Amerikës”.

“Shekulli Turk”

Përkeqësimi i lidhjeve të Uashingtonit me aleatët evropianë të NATO-s që nga rikthimi i Trump në pushtet në janar vjen në mes të një beteje më të gjerë për lidership global, një garë që më shpesh portretizohet si kryesisht midis SHBA-së dhe Kinës, dhe në përgjithësi si midis Lindjes dhe Perëndimit.

Me Turqinë në mes, si në mënyrë figurative ashtu edhe në atë të drejtpërdrejtë, siç theksoi Erdogan në një intervistë me Newsweek korrikun e kaluar, udhëheqësi turk ka investuar në rolin e saj në NATO dhe ka kërkuar një angazhim më të ngushtë me Evropën, ndërsa njëkohësisht ka ndërtuar lidhje me blloqe të udhëhequra nga Kina dhe Rusia, përkatësisht BRICS dhe Organizatën e Bashkëpunimit të Shangait, përcjell Telegrafi.

Në tetor të vitit 2022, në 99-vjetorin e republikës së tij, Erdogan përshkroi më tej ambiciet e tij duke njoftuar “agimin e Shekullit të Turqisë”.

Richard Outzen, kolonel në pension i Ushtrisë Amerikane, i cili shërbeu si këshilltar civil dhe ushtarak në Departamentin e Shtetit të SHBA-së dhe më vonë në zyrën e përfaqësuesit special për Sirinë nën administratën e parë Trump, e quajti ngritjen gjeopolitike dhe projeksionin e fuqisë së Turqisë “një nga zhvillimet kryesore strategjike të shekullit të 21-të”.

“Pjekuria e liberalizimit ekonomik dhe ndërkombëtarizimit të vendit prej dekadash, reformat ushtarake, sofistikimi në rritje në industrinë e mbrojtjes dhe aftësitë e inteligjencës, dhe një politikë e jashtme më e hapur kanë qenë të gjitha faktorë”, tha Outzen për Newsweek.

“Vazhdimësia e ofruar nga qeverisja e pandërprerë nga partia AKP e Erdoganit, cilado qofshin implikimet e saj për politikën e brendshme, sigurisht që jep përparësi në politikën e fuqisë dhe çështjet ndërkombëtare”, shtoi ai. “Sistemi ndërkombëtar në ndryshim ka favorizuar fuqitë e mesme në shumë mënyra, dhe Ankaraja ka luajtur mirë në këtë drejtim”.

Ndryshimet në SHBA kanë luajtur gjithashtu një rol të spikatur, pasi Trump shfrytëzon “lodhjen kombëtare” për shkak të përfshirjes së zgjatur në konfliktet e huaja dhe kërkon ndihmë nga partnerët në përpjekjet e tij për paqe.

Në të njëjtën kohë, paparashikueshmëria e një rendi global në zhvillim të shpejtë, si dhe qasja jokonvencionale e Trump ndaj presidencës sjellin gjithashtu rreziqe, jo më pak të vogla prej të cilave, vuri në dukje Outzen, përfshijnë “nevojën për menaxhim të vazhdueshëm dhe të duruar të aleancave – dhe është e drejtë të vihet në dyshim nëse burokracitë në të dyja palët kanë memorien e duhur për ta bërë këtë punë”.

Megjithatë, deri më tani, të dy burrat duket se po gjejnë mjaftueshëm terren të përbashkët në axhendat e tyre përkatëse për të mbështetur një shtrirje të zgjatur.

“Të dy udhëheqësit mund të jenë të ndryshëm në stilin personal, por plotësues në qasjen e politikës së jashtme”, vlerëson Outzen. “Të dy respektojnë forcën, vlerësojnë tregtinë dhe marrëveshjet e mëdha të llojit politik ose të biznesit, dhe u besojnë qasjeve të personalizuara të politikave mbi qasjet e institucionalizuara”.

Dhe tani Trump duket se ka një vend për Erdoganin në “Epokën e Artë të Amerikës” të tij të shpallur.

“SHBA-të nuk kanë as oreksin dhe as, ndoshta, burimet për të menaxhuar në mënyrë të njëanshme botën – ato kanë nevojë për partnerë të aftë me një përputhje të përgjithshme, nëse jo të plotë, në rajone të ndryshme të botës”, mendon Outzen.

“Lista e konflikteve dhe sfidave rajonale ku interesat e SHBA-së dhe Turqisë mbivendosen është e gjatë, dhe Uashingtoni ka nevojë për partnerë me aftësi serioze ushtarake, ekonomike dhe diplomatike”, shtoi ai. “Përfitimet janë pra të qarta”.