Ethet: Simptoma e lashtë që i ka hutuar mjekët për mijëra vjet

Ethet mund të jenë shqetësuese, ndonjëherë të rrezikshme, por në thelb janë një pjesë thelbësore e sistemit tonë mbrojtës.

Është ora 3 e mëngjesit. Djersët dhe të dridhurat ju zgjojnë, ndjeni si nxehtësia ju pushton ballin ndërsa ftohtësia ju rrëshqet përgjatë shpinës. Trupi po ju jep një sinjal të qartë: diçka nuk shkon.

Ky mekanizëm i lashtë, që ekziston prej më shumë se 600 milionë vjetësh, është mënyra e trupit për të luftuar pushtuesit mikroskopikë. Ethet janë një reagim i zakonshëm ndaj infeksioneve virale, bakteriale apo fungale, një mburojë që na mbron edhe pse shpesh na lodh.

Në historinë njerëzore, ethet kanë qenë shenjë paralajmëruese për sëmundje të rënda e madje vdekjeprurëse – aq sa shumë prej tyre morën emrin pikërisht nga ky simptomë: ethe të verdha, ethe Lassa, ethe skarlatine… lista është e gjatë.

Vetëm në shekullin XX shkenca arriti të kuptojë realisht si dhe pse lindin ethet. Deri atëherë, trajtimet ishin shpesh primitive: grekët e lashtë i “ftohnin” trupat me urinim, agjërim apo gjakderdhje, metoda që mbetën në përdorim deri në shekullin XIX. Vetëm pas zbulimit të teorisë së mikrobeve nga Louis Pasteur në vitin 1861, u kuptua se ethet nuk janë sëmundje, por një reagim i trupit ndaj tyre.

Pas vdekjes së shumë grave nga “ethe të lehonisë” në një spital në Paris, Pasteur urdhëroi mjekët të lajnë duart dhe të sterilizojnë mjetet – një praktikë që shpëtoi miliona jetë.

Si funksionojnë ethet

Një temperaturë trupore mbi 38°C konsiderohet ethe. Zakonisht ndodhin kur trupi rrit temperaturën për të krijuar një mjedis armiqësor për mikrobet, të cilat nuk shumohen dot në nxehtësi të lartë.

Ethet janë pjesë e procesit inflamator, që përfshin gjithashtu dhimbjen, skuqjen dhe ënjtjen. Ato rrisin efikasitetin e qelizave imunitare, duke përshpejtuar luftën kundër infeksionit.

Te fëmijët e vegjël, ethet janë më të shpeshta pasi hipotalamusi – pjesa e trurit që kontrollon temperaturën – ende po mëson ta balancojë atë. Pirogjenet, substancat që shkaktojnë ethe, e nxisin trurin të rrisë temperaturën për të penguar shumimin e mikrobeve.

Kjo strategji nuk është vetëm njerëzore – edhe peshqit e zvarranikët kërkojnë vende më të ngrohta kur sëmuren, duke përdorur nxehtësinë si mjet mbijetese.

Kur ethet bëhen të rrezikshme

Edhe pse në shumicën e rasteve janë të dobishme, ethet mbi 40°C mund të shkaktojnë halucinacione, kriza, dëmtime të trurit apo zemrës, e në raste ekstreme, vdekje.

Temperatura e lartë shoqërohet me dehidrim, pasi trupi djersin për t’u ftohur, ndërsa disa studime kanë treguar se nxehtësia e tepërt mund të dëmtojë ADN-në.

Te fëmijët, ndonjëherë ndodhin kriza febrile – konvulsione të shkaktuara nga rritja e shpejtë e temperaturës – që rrallë janë të rrezikshme, por kërkojnë vlerësim mjekësor.

Ethet që vazhdojnë për shumë ditë mund të jenë shenjë paralajmëruese për meningit, pneumoni apo sepsë, sëmundje që kërkojnë trajtim urgjent.

Duhet t’i ulim gjithmonë ethet?

Jo domosdoshmërisht. Një studim i vitit 2021 tregoi se shtypja e etheve mund të ngadalësojë shërimin, pasi ato janë pjesë e reaksionit mbrojtës evolucionar të trupit. Një tjetër kërkim nga viti 2014 zbuloi se ulja artificiale e temperaturës gjatë gripit mund të ndihmojë përhapjen e virusit – sepse njerëzit ndihen më mirë, dalin jashtë dhe infektojnë të tjerët.

Pra, edhe pse shpesh na lodhin dhe na djersitin, ethet janë një dëshmi se trupi po lufton. Janë alarmi që ndez sistemin tonë imunitar – një mburojë e lashtë që vazhdon të na mbrojë edhe sot.